Quá khứ huy hoàng
– Nhà hát Nghệ thuật xiếc và tạp kỹ Hà Nội là đơn vị nghệ thuật truyền thống tiêu biểu thủ đô với bề dày 45 năm xây dựng và trưởng thành.
– Năm 1972, Đoàn Nghệ thuật Kim Đồng thành lập với hai loại hình nghệ thuật là xiếc và rối. Trong đó 06 diễn viên Xiếc – các nghệ sĩ xuất sắc như Kỳ Sơn, Minh Vân, Mạnh Hùng, Phan Thanh, Ngọc Ninh, Thúy Chung – là những viên gạch đầu tiên đặt nền móng cho Đoàn Xiếc Thủ đô Hà Nội và nay là Nhà hát Nghệ thuật xiếc và tạp kỹ Hà Nội.
– Đoàn Nghệ thuật Kim Đồng được thành lập trong giai đoạn Kháng chiến chống Mỹ giải phóng đất nước:
Năm 1972 là năm thành lập và cũng là thời điểm đế quốc Mỹ đem bom rải thảm, tàn phá thủ đô Hà Nội thân yêu – trung tâm lãnh đạo và trái tim của cả nước. Nhiều nơi trên địa bàn Hà Nội gần như bị san phẳng; nhà máy, phố phường, các công trình công cộng… bị cày nát trước đạn bom gầm xé, nhân dân phải đi sơ tán… Trong đau thương, Hà Nội vẫn hiên ngang, bình tĩnh đánh trả từng đợt bom B-52 của quân xâm lược.
Góp phần dựng lên bức thành đồng kiên cường ấy, biết bao tấm gương đã anh dũng chiến đấu và hi sinh của những chiến sĩ Quân đội nhân dân, Dân quân tự vệ thủ đô nói chung và Dân quân tự vệ đoàn nghệ thuật Kim Đồng – những bậc tiền thân của Nhà hát Nghệ thuật xiếc và Tạp kỹ Hà Nội thời bấy giờ.
Các anh các chị đã chẳng quản ngày đêm đem đến cho đồng bào những màn biểu diễn nghệ thuật đáng quý mà còn đóng góp từng viên đạn, từng giọt máu cho cuộc chiến bảo vệ màu cờ tổ quốc, bảo vệ bầu trời thủ đô thân yêu, chung tay làm nên chiến thắng lịch sử mùa xuân năm 1975 của dân tộc.
– Năm 1977: Được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, Ủy ban thành phố Hà Nội đã quyết định thành lập Đoàn xiếc thủ đô Hà Nội tách khỏi Đoàn nghệ thuật Kim Đồng, và vinh dự lấy ngày 10 – 10 (ngày Giải phóng thủ đô) làm ngày thành lập Đoàn.
Tiếng vang của Đoàn xiếc bắt đầu ngay sau khi thành lập.
– Năm 1978: Đoàn bắt đầu những chuyến lưu diễn tại Hải Phòng, Thái Nguyên, Quảng Ninh…, đặc biệt là chuyến lưu diễn tại miền Nam 6 tháng liên tiếp.
– Năm 1979
+ Bối cảnh chung: chiến tranh biên giới nổ ra.
Tuy nhiên, Ủy ban thành ủy Hà Nội và Sở Văn hóa vẫn chú trọng phát triển văn hóa nghệ thuật, chú trọng xây dựng cơ sở vật chất…
+ Công tác của Đoàn xiếc Hà Nội:
Xây dựng những chương trình biểu diễn hoành tráng, hình thức biểu diễn đa dạng, có lồng trong đó chủ đề nội dung tư tưởng (tiêu biểu là tiết mục Cánh chim Hải Âu của Kim Anh); kết hợp với các tiết mục xiếc nhỏ lẻ, gắn với quy mô chương trình gọn nhẹ, linh động trong công tác biểu diễn phục vụ các chốt biên giới.
– Năm 1980:
Tiếp tục phục vụ bà con biên giới hải đảo…
– Năm 1981: Tiết mục của Kim Anh phối hợp Liên đoàn xiếc Việt Nam biểu diễn tại Cu Ba, Nicaragua.
– Năm 1984: Tập huấn tại Liên Xô. Nước bạn trang bị giúp trang phục, đạo cụ, các tiết mục mới, mở ra những cách sử dụng âm nhạc trong các tiết mục.
=> Hệ quả: Các tiết mục có nhiều phong cách mới, không đơn thuần là nghệ thuật xiếc mà là nghệ thuật tổng hợp – tiết mục có nội dung, chủ đề tư tưởng; đổi mới về động tác, phong cách dân gian, sử dụng ngôn ngữ múa dân tộc, âm nhạc dân tộc, trang phục dân tộc. Các tiết mục được biểu diễn ở Liên Xô, Ba Lan.
– Năm 1985: Nghệ sĩ Quang Minh tham gia các chương trình liên hoan xiếc tại Pháp và những chương trình lưu diễn hàng năm trong Hiệp hội Xiếc quốc tế.
Cũng thời điểm này, nghệ sĩ Phương Hoa đạt giải tài năng trẻ của Hội nghệ thuật Việt Nam.
– Năm 1987: Đơn vị có 1 chuyến lưu diễn ở Liên Xô và Ba Lan.
=> Như vậy: Từ những tiết mục xiếc mang nặng chú trọng kỹ thuật, kỹ xảo; từ năng 1984, các nghệ sĩ đã kết hợp nghệ thuật xiếc, múa và diễn xuất sân khấu – mang tính trình diễn. Thực chất, điều này đã được nhen nhóm từ năm 1979 với chương trình xiếc Hải quân mang tên “Cánh chim hải âu”.
– Năm 1988:
+ Bối cảnh: Đây là khoảng thời gian khủng hoảng, cực kỳ khó khăn với các ngành nghệ thuật nói chung và xiếc nói riêng.
+ Giải pháp của đơn vị:
Chia thành các nhóm nhỏ (2, 3 đoàn) đi biểu diễn.
Thực hiện các tiết mục nghệ thuật tổng hợp: xiếc võ thuật, xiếc thời trang, xiếc ca múa nhạc (xiếc tạp kỹ) mở ra.
Mỗi tháng Liên đoàn xiếc giúp đỡ Đoàn rất nhiều – một năm, Đoàn diễn ở Liên đoàn xiếc 2 tháng. Sự giúp đỡ ấy hỗ trợ Đoàn vượt qua giai đoạn khó khăn.
=> Hệ quả:
Từ năm 1985 – 1988 là giai đoạn hoàng kim của Đoàn.
Trong bối cảnh khó khăn chung nhưng Đoàn vẫn duy trì được sự tồn tại, phát triển, tỏa sáng với nhiều nhân tố nổi tiếng; phối hợp với các đơn vị của trung ương, thành phố Hồ Chí Minh để đi phục vụ khắp cả nước và thu hút đông đảo khán giả.
– Năm 1990:
Đoàn duy trì tốc độ phát triển tốt.
Liên hoan xiếc toàn quốc lần thứ nhất, nghệ sĩ Kim Anh với tiết mục dây dòng đạt Huy chương vàng, tiết mục Sức mạnh đôi tay của nghệ sĩ Kỳ Sơn, Minh Vân Huy chương bạc.
– Năm 1994:
Đoàn bắt đầu phối hợp Liên đoàn xiếc thực hiện những chương trình phục vụ đồng bào thủ đô (trước kia là chương trình độc lập). Liên đoàn xiếc đóng vai trò “chủ nhà”, Đoàn cử những tiếc mục đặc sắc phối hợp.
– Năm 1995:
Liên hoan xiếc toàn quốc lần thứ 2, Đoàn có 1 số tiết mục đoạt giải: tiết mục xà đơn của Quang Nghĩa, Quốc Toàn, Xuân Hà, Vũ Thắng đạt Huy chương bạc; tiết mục của Thắng, Minh, Tú Anh, Kim Chi, Lý Anh, Kim Hoa… đạt Huy chương vàng.
– Năm 2000:
Liên hoan xiếc toàn quốc, tiết mục tập thể cầu vật đạt Huy chương vàng, leo cột và xe đạp tập thể đạt Huy chương đồng…
Hiện tại vinh quang
* Năm 2009:
Nhà hát Nghệ thuật Xiếc và Tạp Kỹ Hà Nội được thành lập theo Quyết định Số: 404/QĐ-VHTT&DL, Ngày 21 tháng 05 năm 2009.
Với 10 nhiệm vụ cơ bản gắn với chức năng: biểu diễn và tổ chức biểu diễn nghệ thuật xiếc, tạp kỹ; sưu tầm, nghiên cứu thể nghiệm và phát triển nghệ thuật xiếc Hà Nội.
Tính đến nay, đơn vị đạt nhiều thành tựu lớn trên mọi mặt:
Nhiều nghệ sĩ diễn viên được phong tặng NSƯT, đơn vị đã được Đảng, Nhà nước, Chính phủ và các Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam tặng thưởng:
- Huân chương lao động hạng III
- Giải thưởng tác phẩm sân khấu
- Nhiều bằng khen của hội nghệ sĩ sân khấu Hà Nội
- Nhiều bằng khen của UBND của các tỉnh, thành phố, địa phương nơi nhà hát đến lưu diễn, Được UBND Thành phố Hà Nội, Bộ Văn hóa Thể thao và du lịch, Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội tặng nhiều bằng khen và cờ thi đua trong nhiều năm liền.
Các thế hệ nghệ sĩ vàng của Nhà hát:
- NSƯT Nguyễn Quang Minh, nguyên trưởng đoàn Xiếc thủ đô Hà Nội, 03 lần đoạt giải nhì liên hoan Xiếc Quốc tế tại Cộng hòa Pháp, Đức và Cu Ba; được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương lao động hạng III.
- Nghệ sĩ Lưu Quang Nghĩa, đoạt huy chương bạc tại liên hoan Xiếc toàn quốc năm 1995.
- NSƯT Lê Thị Kim Anh: Tham dự liên hoan xiếc Quốc tế tại Cu Ba năm 1981 và đạt huy chương Vàng tại Liên hoan xiếc toàn quốc năm 1982
- NSƯT Trịnh Xuân Hà: Đoạt giải nhì Liên hoan xiếc năm 1997 và 1 Huy chương vàng, 1 Huy chương bạc tại Liên hoan xiếc toàn quốc năm 1995
- NSƯT Nguyễn Thanh Thủy: Đoạt giải nhì tại Liên hoan xiếc quốc tế năm 1997 và 1 Huy chương vàng tại Liên hoan xiếc toàn quốc năm 1995
- NSƯT Phạm Vũ Thắng: Đoạt giải 3 Liên hoan xiếc quốc tế năm 2010, 2 Huy chương vàng và 1 Huy chương bạc tại Liên hoan xiếc quốc tế năm 1995 và 2002.
- NSƯT Lương Tú Anh: Đoạt 02 Huy chương vàng Liên hoan xiếc toàn quốc năm 1995 và năm 2002.
- Nghệ sĩ Phạm Thị Kim Hoa: Đoạt giải nhì Liên hoan xiếc quốc tế năm 2016 và 1 Huy chương vàng liên hoan xiếc toàn quốc năm 1995
- Nghệ sĩ Nguyễn Thị Phương Hoa: Đoạt 01 Huy chương vàng và 1 Huy chương bạc tại các kỳ liên hoan xiếc quốc tế năm 1995.
- Nghệ sĩ Phạm Tuấn Đạt: Đoạt gải 3 Liên hoan xiếc quốc tế năm 2010 và 01 Huy chương vàng liên hoan xiếc quốc tế toàn quốc năm 2004.
- Nghệ sĩ Đặng Việt Long: Đoạt giải 3 Liên hoan xiếc quốc tế năm 2010 và 1 Huy chương bạc liên hoan xiếc quốc tế toàn quốc năm 2004.
- Nghệ sĩ Vương Thanh Sơn: Đoạt 01 Huy chương vàng Liên hoan xiếc toàn quốc năm 2006.
- Nghệ sĩ Phạm Thanh Tú: Đoạt giải 3 Liên hoan xiếc quốc tế năm 2010 và 01 Huy chương vàng Liên hoan xiếc toàn quốc năm 2002.
- Nghệ sĩ Đào Xuân Lộc: Đoạt giải nhì Liên hoan xiếc quốc tế năm 2016 và giải nhì Liên hoan xiếc tài năng trẻ ba nước Đông Dương năm 2015.
- Nghệ sĩ Đặng Hồng Thắm: Đoạt giải 3 Liên hoan xiếc toàn quốc năm 2021.
- Nghệ sĩ Nguyễn Hồng Anh: Đoạt giải nhì Liên hoan xiếc toàn quốc năm 2021.
- Cùng các nghệ sĩ xuất sắc của thủ đô như: Bích Điểm, Quốc Toàn, Ngô Minh Hòa, Tô Bảo Lộc, Nguyễn Thị Thúy, Lê Thị Hương, Hoàng Thị Hậu…
Để có được những thành tựu đó, ngoài nỗ lực của Ban lãnh đạo, anh chị em nghệ sĩ, Nhà hát Nghệ thuật xiếc và tạp kỹ Hà Nội tri ân sâu sắc những đơn vị, cá nhân đã đồng hành, hỗ trợ trong suốt hành trình phát triển, đặc biệt là những người thầy người cô, những diễn viên Liên đoàn nghệ thuật xiếc.
Ví dụ như 3 bậc lão thành đầu tiên từ Liên đoàn nghệ thuật xiếc đã sang Đoàn xiếc Hà Nội (tiền thân của Nhà hát Nghệ thuật xiếc và tạp kỹ Hà Nội) là Thu Hương, Vị Hà và Hồng Nga. Đó là những người nghệ sĩ từng đi lưu diễn, học hỏi từ các nước Đông Âu.
Tạ Duy Kỳ – người đầu tiên dạy nghệ sĩ Quang Minh tiết mục và đưa tiết mục vào đoàn, và từ đó Quang Minh phát triển, gặt hái được nhiều thành tựu rực rỡ.
Những tên tuổi: Lê Trung, Cát Thanh, Minh Thanh, Lê Tiến Dũng, Giang Chấn Sơn … – là những người thầy từ Trung ương sang huấn luyện, đào tạo và xây dựng những tiết mục cho đơn vị.
=> Như vậy, trong giai đoạn buổi đầu, những người thầy người cô đã giúp đỡ đơn vị xây dựng chương trình, đào tạo nhân tài, mở rộng giao lưu, nâng bước cho đơn vị phát triển bền vững, tỏa sáng với hào quang nghệ thuật, đầy bản lĩnh trong các cuộc thi, liên hoan xiếc, những chuyến lưu diễn trong nước và quốc tế.